07.02.2025
Pionierzy konopi w nauce #3: prof. Raphael Mechoulam
Raphael Mechoulam to jeden z najważniejszych badaczy konopi, który jako pierwszy wyizolował THC i odkrył układ endokanabinoidowy. Jego przełomowe badania przyczyniły się do rozwoju medycznych zastosowań kanabinoidów, zmieniając sposób, w jaki nauka i medycyna postrzegają te związki.
Życiorys
Raphael Mechoulam urodził się 5 listopada 1930 roku w Sofii (zm. 9 marca 2023 r. w Jerozolimie), w sefardyjskiej rodzinie inteligenckiej. Jego ojciec był lekarzem i ordynatorem miejscowego szpitala, a matka studiowała w Berlinie. Wczesne lata edukacji spędził w amerykańskiej szkole podstawowej w Sofii, jednak jego naukę przerwały zmiany polityczne związane z II wojną światową. W obawie przed represjami rodzina przeniosła się do małej miejscowości na Bałkanach. W czasie wojny jego ojciec został zesłany do obozu koncentracyjnego, z którego udało mu się powrócić.
Po zakończeniu wojny Mechoulam rozpoczął studia na kierunku inżynieria chemiczna, jednak, jak sam wspominał, nie był to jego wymarzony wybór. W 1949 roku jego rodzina wyemigrowała do Izraela, gdzie podjął studia chemiczne na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. W 1952 roku uzyskał tytuł magistra w dziedzinie biochemii. Następnie, w latach 1953-1956, odbył służbę wojskową w armii izraelskiej, gdzie prowadził badania nad środkami owadobójczymi.
W 1958 roku zdobył doktorat na Instytucie Naukowym Weizmanna, gdzie pod kierunkiem Franza Sondheimera badał syntezę sterydów. W kolejnych latach kontynuował badania nad chemią organiczną, odbywając staż podoktorski na Uniwersytecie Rockefellera w Nowym Jorku (1959-1960), gdzie badał przede wszystkim strukturę terpenów.
Ciekawostki
- Kiedy profesor Mechoulam rozpoczynał karierę naukową, nie istniały jeszcze procedury możliwości uzyskania konopi – nawet w celach badań naukowych.
- Żeby zacząć, zwrócił się o pomoc do swojego znajomego, będącego ogólnokrajowym szefem wydziału śledczego. Ten przekazał mu 5 kilogramów skonfiskowanego haszyszu.
- Jak wspomina, nie zdawał sobie wtedy sprawy że łamał prawo. Susz do kolejnych badań sprowadzany był w podobny sposób, jednak już na podstawie oficjalnych zezwoleń Ministerstwa Zdrowia.
- W 2015 roku, na podstawie życiorysu profesora powstał film pod tytułem “Naukowiec” (dostępny w serwisie YouTube).
- W 2019 roku za swoje zasługi w dziedzinie kanabinoidów otrzymał prestiżową nagrodę Harveya.
Praca naukowa
Raphael Mechoulam rozpoczął badania nad składnikami chemicznymi konopi indyjskich w 1963 roku, gdy ich struktura chemiczna i biologiczne właściwości były wciąż nieznane. W przeciwieństwie do morfiny i kokainy, które zostały opisane już w XIX wieku, psychoaktywne składniki konopi nie były wyizolowane w czystej postaci, a ich struktura chemiczna pozostawała tajemnicą.
Mechoulam wraz z Yehielem Gaonim Mechoulam określił strukturę i stereochemię dwóch kluczowych związków konopi: kanabidiolu (CBD) w 1963 roku oraz delta-9-tetrahydrokanabinolu (THC) w 1964 roku. W 1965 roku ich zespół dokonał całkowitej syntezy THC, co było kamieniem milowym w badaniach nad kanabinoidami. W 1964 roku wyizolowali także kanabigerol (CBG) i udowodnili, że nie wykazuje on właściwości psychoaktywnych.
W 1970 roku jeden z doktorantów Mechoulama, Zvi Ben-Zvi, jako pierwszy wyizolował aktywny metabolit THC w ludzkim organizmie, co przyczyniło się do lepszego zrozumienia jego wpływu na ciało człowieka.
W latach 80. Mechoulam kontynuował badania nad strukturą i działaniem kanabinoidów, współpracując z klinicystami nad ich zastosowaniem w medycynie. W 1987 roku, wraz z A. Abrahamovem, przeprowadził badanie kliniczne nad delta-8-THC (stabilniejszym izomerem delta-9-THC) u dzieci poddawanych chemioterapii. Wyniki wykazały, że substancja skutecznie przeciwdziała nudnościom i wymiotom, co zapoczątkowało jej wykorzystanie w terapii onkologicznej.
W 1989 roku Mechoulam zaproponował koncepcję, według której psychoaktywność THC wynika z jego trójwymiarowej struktury stereochemicznej, co doprowadziło do odkrycia receptora kanabinoidowego CB1 przez innych badaczy.
Jednym z największych osiągnięć Mechoulama było odkrycie układu endokanabinoidowego, który odgrywa kluczową rolę w regulacji procesów fizjologicznych w organizmie. W 1992 roku jego zespół, we współpracy z Williamem Devane’em i Lumírem Ondřejem Hanušem, wyizolował i scharakteryzował anandamid (AEA) – pierwszy odkryty endokanabinoid. Anandamid działa podobnie jak THC, wpływając na receptory kanabinoidowe w mózgu.
W 1995 roku Mechoulam i jego doktorant Shimon Ben-Shabat odkryli kolejny endokanabinoid – 2-arachidonoiloglicerol (2-AG). Kolejne badania w 2006 roku doprowadziły do identyfikacji arachidonoilo-L-seryny, związku niepowiązanego z receptorami kanabinoidowymi, ale posiadającego właściwości rozszerzające naczynia krwionośne.
W 1998 roku Mechoulam i Ben-Shabat zaproponowali teorię „efektu otoczenia”, według której różne kanabinoidy mogą wzajemnie wzmacniać swoje działanie. Koncepcja ta tłumaczy też, dlaczego ekstrakty roślinne często wykazują większą skuteczność terapeutyczną niż pojedyncze syntetyczne kanabinoidy.
Odkrycie układu endokanabinoidowego było przełomem w badaniach nad neuroprzekaźnikami i otworzyło nowe możliwości w leczeniu wielu schorzeń, takich jak przewlekły ból, padaczka, choroby neurodegeneracyjne czy zaburzenia psychiczne. Prace Mechoulama stały się fundamentem dla badań nad zastosowaniem kanabinoidów w medycynie i przyczyniły się do ich legalizacji w terapii wielu chorób.
Podsumowanie
Raphael Mechoulam pozostawił po sobie ogromne dziedzictwo naukowe, opublikował ponad 425 artykułów naukowych i przyczynił się do rozwoju wiedzy o kanabinoidach bardziej niż jakikolwiek inny badacz. Jego odkrycia zmieniły sposób postrzegania konopi – z substancji kojarzonych wyłącznie z rekreacyjnym użyciem na wartościowy lek o szerokim zastosowaniu medycznym.
Dzięki jego pracy nauka o kanabinoidach i układzie endokanabinoidowym stała się jednym z najważniejszych obszarów współczesnej farmakologii, a jego badania wciąż inspirują kolejne pokolenia naukowców na całym świecie.